Obezitede Beslenme

Obezite Nedir?

Obezite, halk arasında şişmanlık olarak bilinen ve vücutta aşırı yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Obezite hastalarının günlük besinlerden aldığı enerji tüketilen enerjiden fazladır. Obezitenin en büyük nedeni hareketsiz yaşam ve sağlıksız beslenme alışkanlıklarıdır.

Kendi başına riskli bir hastalık olan obezite beraberinde

• Kalp ve damar hastalıkları,
• Solunum sistemi hastalıkları,
• Hormonal hastalıklar
• Karaciğer yağlanması,
• Uyku apnesi,
• Aşırı tüylenme,
• Depresyon,
• Diyabet,
• Yüksek kolesterol,
• Yüksek tansiyon,
• Kısırlık,
• Adet düzensizliği,
• Bazı kanser türleri gibi hastalıklarla doğrudan ilişkilidir.

Obezite, insan ömrünü kısaltan ve yaşam kalitesini düşüren bir hastalıktır. Günümüzde dünyada çok yaygınlaşan bir hastalık haline gelmiştir. Ülkemizde de kadın nüfusun 3’te biri, erkek nüfusun ise %1’i obezite hastasıdır. Obezitenin ortaya çıkan ilk belirtileri vücuttaki yağ kütlesinin artmasıdır. Obezitenin diğer belirtileri ise horlama, aşırı terleme, uyku apnesi, eklem ve sırt ağrıları ve enfeksiyondur. Bir kişinin obez olup olmadığını anlamak için vücut kitle indeksi hesaplanmalıdır. Dünya Sağlık Örgütüne göre vücut kitle indeksi 30 ve üzeri olan kişiler obez kabul edilmektedir. Vücut kitle indeksi 40 ve üzerinde olanlar morbid obezite, 50 ve üzeri olanlar ise süper morbid obezite olarak adlandırılırlar.

Obezitede Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Obezite tedavisinde düşük kalorili ve sağlıklı bir beslenme programı ile kilo vermek en doğru olan yöntemdir. Obez bir kişinin günlük enerji ihtiyacının %45-65’i karbonhidratlardan, %20-35’i yağdan ve %10-35’i proteinden karşılanmalıdır. Obez kişilerin kilo vermek için uzman bir doktordan yardım alması şarttır. Obezite belirtileri gösteren kişilerin beslenme alışkanlıkları şu şekilde olmalıdır:

• Güne mutlaka kahvaltı ile başlanmalıdır.
• Az ve sık beslenme alışkanlık haline getirilmelidir. Böylelikle metabolizma sürekli çalışır ve kilo kaybı kolaylaşır.
• Ara öğün tüketimi sağlanmalıdır. Öğünler atlanmamalıdır.
• Yemek tv, telefon, sohbet vs. eşliğinde değil sakin bir ortamda yavaş yavaş tüketilmelidir.
• Her öğünde besin çeşitliliği olmalıdır. Yani bir öğünde sebze-meyve, ekmek-tahıl, et, yumurta, kurubaklagil, süt ve süt ürünlerinden bulunmalıdır.
• Günde en az 2-2,5 litre su tüketilmelidir.
• Haftada en az 3 gün ve günde en az 30 dakika olarak şekilde fiziksel aktiviteler yapılmalıdır.
• Porsiyonlar küçültülmelidir, tüketilecek besinlerin bir sınırı olmalıdır. Bu sınırı belirlemek oldukça önemlidir.
• Sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır.
• Tam tahıllı gıdaların ve bakliyat tüketimini arttırılmalıdır.
• Yüksek lifli gıdaların tüketimine önem verilmelidir.
• Yeterli protein alınmalıdır. İşlenmiş etlerden, çok yağlı süt ve süt ürünlerinden kaçınılmalıdır. Bu ürünler tüketilirken belirlenen sınırı aşmamak gerekir.
• Yeterli miktarda sağlıklı yağlar tüketilmelidir.
• Diyet şekerler ve paketli gıda tüketimi azaltılmalıdır.

Obeziteye Neden Olan Durumlar Nelerdir?

Obeziteye neden olan durumlar şunlardır:

• Aşırı ve yanlış beslenme alışkanlıkları
• Hareketsiz yaşam
• Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, sosyo-kültürel etmenler, gelir durumu
• Hormonal ve metabolik etmenler
• Genetik etmenler
• Psikolojik sorunlar
• Sıkça uygulanan çok düşük enerjili diyetler
• Sigara ve alkol kullanma alışkanlıkları
• Kullanılan bazı ilaçlar
• Doğum sayısı ve sıklığı
• Anne sütü ile yetersiz beslenme

Obezite belirtileri göstermeye neden olan yanlış beslenme alışkanları ise şunlardır:

• İhtiyaç olandan fazla besin tüketmek ve fast food beslenme tarzı gibi yüksek enerjili beslenmeyi alışkanlık haline getirmek.
• Yemekleri hızlı bir şekilde, büyük lokmalarla ve az çiğneyerek ve sınırı olmadan tüketmek.
• Öğün atlamak veya öğünler arasında sürekli atıştırmalık tüketmek.
• Yemek yerken başka şeylerle meşgul olmak.
• Uzun süre yemek masasında kalmak.
• Sıkıntı, stres, depresyon gibi durumlarda sınırı olmadan aşırı yemek yemek.
• Gece uykudan uyanarak yemek yeme alışkanlığı.
• Günlük tüketilen su miktarının az olması, su yerine yüksek enerjili içeceklere yönelmek.

Yaşlara Göre Obezite Çözümleri

Obeziteden korunma yöntemleri çocukluk çağında uygulanmaya başlanmalıdır. Çünkü çocukluk ve genç yetişkinlik döneminde oluşan obezite, yetişkin obezitesine bir zemin niteliği taşır. Obezite tedavisi sürecinde başarılı olabilmek için genellikle Beslenme ve Diyetetik, Endokrin ve Metabolizma Hastalıkları, Obezite Cerrahisi ve Psikiyatri bölümleri senkronize bir çalışma yürüterek hasta için en uygun tedavi yöntemi belirlenir.

Tedavi süresince bireyi kararlı olması, belirlenen sınırı aşmaması ve katılım göstermesi çok önemlidir. Obezite tedavisi zorunlu, uzun ve devamlılık gerektiren bir süreçtir. Obezite tedavisi ile ileri düzey obezite hastalıklarını önlemek, kişiye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak ve yaşam kalitesini yükseltmek amaçlanır. Tedavi için ilk aşama gerçekçi bir kilo kaybı hedefi belirlemektir. Tedavi ile ilk 6 ayda yaklaşık %10 kilo kaybı beklenir ve bu kilo kaybı ile obezitenin neden olduğu hastalıkların tedavisi sağlanır. Obezite belirtileri gösteren yetişkinlerin tedavi sürecinde kullanılan 5 farklı yöntem şunlardır:

Diyet Tedavisi

Obezite tedavisinde ilk adım diyet tedavisidir. Diyet tedavisi ile vücut ağırlığı ve boy orantısı olması gereken düzeye indirilmeye çalışılır. Her diyet tedavisi kişiye özel olmalıdır. Uygulanan diyet programı yeterli ve dengeli beslenme ile uyumlu olmalıdır. Diyet programı ile kişiye doğru beslenme alışkanlığı kazandırmaya ve bir yaşam biçimi haline getirmeye çalışılır. Kişi diyet programı ile istenilen kiloya ulaştıktan sonra diyet programı kilo korumaya yönelik düzenlenerek tekrar kilo alımı önlenmelidir.

Egzersiz Tedavisi

Egzersiz tedavisi ile kişinin fiziksel aktivitelerini arttırarak yağ dokusunun azaltılması amaçlanır. Diyet ve egzersiz tedavisi birlikte uygulandığında kas kütlesinde gerçekleşebilecek zayıflamalarda önlemiş olur. Ayrıca diyet ve egzersiz yapma birlikte yürütüldüğünde kişinin kilo alımı önlenmiş olur.

Yetişkin bir kişinin her gün en az 30 dakika egzersiz yapması tavsiye edilir. Obezite belirtileri gösteren kişilerin her gün fiziksel aktiviteler de bulunması şarttır. Egzersiz ile harcanan enerji kişinin kilosuna ve aktivite şiddetine göre farklılık gösterir. Obez kişilerde egzersiz programı uygulanırken maksimum verimlilik ve minimum yaralanma riski oluşturulmaya çalışılır. Uzman tarafından oluşturulacak egzersiz programının kişiye özel, uygulanabilir ve kişinin günlük yaşamına uygun içerikli olması önemlidir.

Davranış Değişikliği Tedavisi

Davranış değişikliği tedavisi ile kilo alımına neden olan yemek yeme ve fiziksel aktivite ile ilgili davranışları olumlu yönde bir kazanım sağlamak amaçlanır. Daha sonrasında ise olumlu davranışların bir yaşam biçimi haline getirilmesi amaçlanır. Davranış değişikliği tedavisinin basamakları şunlardır:

1. Kendi kendini gözlemleme,
2. Uyaran kontrolü,
3. Alternatif davranış geliştirme,
4. Pekiştirme, kendi kendini ödüllendirme,
5. Bilişsel yeniden yapılandırma,
6. Sosyal destek.

Farmakolojik Tedavi

Obezite tedavisinde kullanılacak ilaçlar obez ve morbid obez kişiler için uygun değildir. Farmakolojik tedavi yöntemi süper morbid obez kişilere uygulanabilir. Tedavide kullanılan ilaçların mutlaka doktor tavsiyesi ile ve doktor kontrolünde kullanılması gerekir. Farmakoloji tedavisinin yanı sıra diyet ve egzersiz tedavisi bir arada yürütülmelidir ve hasta kontrollere düzenli olarak katılım göstermelidir.

Cerrahi Tedavi

Obezite cerrahisinde iki temel yaklaşım bulunur. İlk yaklaşım olan bariatrik cerrahi ile besinlerden alınan enerjinin ve gastrointestinal sistemde besin emiliminin azaltılması amaçlanır. Bariatrik cerrahide uygulanan tedavi yöntemleri bypass, tüp mide, mide bantlama ve mide balondur.

İkinci yaklaşım olan rekonstrüktif cerrahide ise vücudun çeşitli bölgelerinde bulunan yağ dokularının alınması işlemidir. Bu tedavi yöntemi estetik bir operasyondur ve eğer kişi tedavinin gereklerini yerine getirmez ise vücutta tekrar yağ birikimi gerçekleşebilir.

Yukarıda bahsedilen obezite tedavisinin 5 yöntemi yetişkinlerde hemen hemen her yaşta uygulanabilen tedavilerdir. Ancak bu tedavilerin uygulanabilmesi için kişiye tüm tetkiklerin yapılarak diğer hastalıkların belirlenmesi gerekir. Yaşa göre uygulanamayan cerrahi tedavilerde mevcuttur.

Çocuklarda obezite tedavisinde diyet tedavisi, egzersiz tedavisi ve kısmi olarak cerrahi tedavi uygulanabilir. Çocuklarda cerrahi tedavilerin uygulanması dünyada çok tercih edilen bir yöntem değildir ancak ağır vakalarda uygulanır.

Çocuk obezlerde ilk olarak obeziteye neden olan faktörler araştırılır ve obeziteye eşlik eden hastalıklar var ise bunlar teşhis edilir. Daha sonra çocuk için bir beslenme ve egzersiz programı oluşturulur. Ancak oluşturulan diyet ve egzersiz programlarında yetişkinlerden farklı olarak yaşa göre büyümesi devam eden çocuklarda aşırı kalori kısıtlamasından kaçınılır.

Yaşa göre uygulanan diyet tedavisine ebeveynlerinde eşlik etmesi elde edilecek başarıyı arttırır. Egzersiz tedavisi için ebeveynlerin de çocuklarına eşlik edebilecekleri aktivite planlamaları yapılmaya çalışılmalıdır. Ebeveynler tarafından çocuğun doktor kontrolleri düzenli olarak takip edilmelidir. Tüm bunların yanı sıra yaşa göre de önlemler alınmalıdır. Çocukların gün içindeki aktiviteleri ebeveynler tarafından kontrol edilmeli, tv seyretme alışkanlıkları düzenlenmelidir.

Obezite Hastaları Ne Yememeli?

Türkiye’de ve dünyada hızla artan obezite hastalarının sayısı yediklerimize dikkat etmemiz konusunda bir uyarı niteliğindedir. Obezite hastalarının tüketmemesi gereken besinler şunlardır:

• Yağlı kızartmalar, içeriğinde doymuş yağ bulunan besinler, yağda pişirilen et ürünleri tüketilmemelidir.
• Basit şeker tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Fast food ve hazır paketli ürünler tüketilmemelidir.
• Asitli, gazlı, yüksek şeker içeren hazır içecekler tüketilmemelidir.
• Hazır tatlılar (özellikle şerbetli ve hamur işi tatlılar) tüketilmemelidir.
• Yağlı süt ve süt ürünleri tüketilmemelidir.
• Atıştırmalıklardan uzak durulmalıdır.
• Alkol, sigara ve yağ içerikli soslar tüketilmemelidir.